ကျာ်
…….
ပါဠိရင်းမြစ်*”စေတိယ”
…ကရင်လူမျိုးတို့သည် စာပေအရေးအရ”လိက်ထူ့လီ”ရှေးဟောင်းစာပေတွင်
“စ”ဗျည်းသံ ကို စာအသံအားဖြင့်/ စ/ ဟုရွတ်ဖတ်သော်လည်း
အပြောဘာသာစကား၌
“စ “ကို>/ကျ/သံ ဖြင့်
ပြောဆိုတတ်ကြလေ့ရှိသည်။
….ပါဠိ”စေတိယ”မှ
မြန်မာ “စာတီ”….(ပင်းယခေတ် မြင်စိုင်းရွှေပြည်ကဗျာပါ၊တောင်ထွက်ဖျားဆီရွှေစာတီ)….အသုံးကဲ့သို့ ဖြစ်လာကာ ထိုမှတစ်ဆင့်
“စေတီ”ဝေါဟာရ ဖြစ်လာပုံကိုတွေ့ရသည်။
ပါဠိ”​စေတိယ”>

မြန်မာ “စာတီ”>
ထိုမှတစ်ဆင့်”စေတီ”ဟူ၍
ဝေါဟာရကို အဆင့်ဆင့်လေ့လာမိသည်။
……..
*ထိုဝေါဟာရ အစဉ်သက်လာသကဲ့သို့ပင်
ပါဠိ”စေတိယ”မှ>>

“စာတီ”ကရင်အပြောဘာသာစကားအသံ
/ကျာတီ/
ထို/ကျာတီ/အသံမှ
/ကျာ်တီ/ဟူ၍
ကရင်ဝေါဟာရဖြစ်စဉ်ကို
လေ့လာသိရသည်။
“စာ”အသံမှ /ကျာ/
/ကျာ/အသံမှ/ကျာ်/
အဆင့်ဆင့်ဖြစ်လာကြောင်းလေ့လာသိမိ
သုံးသပ်ရပါသည်။
…..ထိုဖြစ်စဉ်ကို
အထောက်အထားမဲ့စွာဆိုခြင်းမဟုတ်။
ကရင့်ဝေါဟာရ၌
“ကၠံင်ကျာ်တီ” ဟူသောဝေါဟာရရှိခဲ့ပေသည်ကိုထောက်ထား၍ချင့်ချိန်နိုင်သည်။
….ယခုခေတ်လူငယ်များအကြား၌မူ
“ကၠံင်ကျာ်တီ”ဆိုသည်ကို
ကြားဖူးကောင်းကြားဖူးနိုင်ပါပေဦးမည်။
……
ကရင့်ရှေးဝေါဟာရအသုံး စေတီကိုခေါ်ဝေါ်သောအသုံး၌ “က္လံင်ကျာ်တီ”အသုံးရှိခဲ့သလို အချို့ကရင့်ရပ်ရွာများ၌ပင် “က္လံင်ကျာ်တီ”ရှေးဟောင်းစေတီများကျန်ရှိနေပေသေးသည်။ …..အချုပ်ဆိုရသော်
*ပါဠိ”စေတိယ”မှ”စေတီ”
ထိုမှ
*”စာတီ”=ကျာတီ
*”ကျာတီ”မှ”ကျာ်၊

စေတိယ>စေတီ>စာတီ

ကျာတီ>ကျာ်တီ>ကျာ်
“……ဟူ၍
ကရင့်ဝေါဟာရအဆင့့်ဆင့်ကို လေ့လာသုံးသပ်မိသည်။
*”ကျာ်”ဆိုသည်မှာ
ပါဠိရင်းမြစ်
“စေတိယ”မှလာ၍
“စေတီ”ကို ခေါ်ဝေါ်ခြင်း
ဖြစ်သလို
ကရင့်ဝေါဟာရစစ်စစ်
စေတီကိုခေါ်ဝေါ်သည့်
​စကားလုံး
“ကၠံင်”

ဆိုသည်နှင့် ရှေးက့တွဲသုံးလာခဲ့ကြသည်။
*ကၠံင်+ကျာ်တီ=ကၠံင်ကျာ်တီ။
*နောင်အခါ
ကရင့်ဝေါဟာရစစ်စစ်
စေတီ ကိုခေါ်ဝေါ်သည့်အသုံး/ကၠံင်/ကသာ
“စေတီ “ဟူသောအနက်ဖြင့်ဆက်လက်သုံးစွဲလာခဲ့ပြီး
/ကျာ်တီ/ဟူသောစေတီအနက်ပြ
ပါဠိရင်းမြစ်စကားလုံးက
“ဘုရား”ဟူသော
အနက်အဓိပ္ပါယ်/ကျာ်/အဖြစ်သို့
ကရင်တို့ရောနှောအမှတ်ပြုသုံးနှုန်းလာခဲ့ရာသည်ဟု
သုံးသပ်မိပါသည်။
*အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော်
လိက်ထူ့လီ ကရင်ရှေးဟောင်းပေစာများမှာ
“ဘုရား”အနက်ပြ စကားလုံး ကရင်ဝေါဟာရစစ်စစ်ကိုလေ့လာတွေ့ရခြင်းကြောင့်ဖြစ်ပေသည်။
…သို့ဆိုလျှင်
ရှေးကရင့်ဝေါဟာရ
“ဘုရား”အနက်ပြစကားလုံးက ပသို့ နည်းကို ရှာဖွေထောက်ရှုပြရသော်
*ရှေးဟောင်းပေစာအသုံးများ၌
“ဖူဆီ မင်ယွာ”ဆိုသည့့်စကားလုံးရှိခဲ့သလို၊ “ယွာ”၊””က်ုဆာႋယွာ”အသုံးနှုန်းတို့ကို ဆင်ခြင်အောင့်မေ့ကြရန်သင့်ပေသည်။
…….”ကျာ်”ဆိုသည်မှာအမှန်မူလက
စေတီကိုခေါ်ဝေါ်ခြင်းသာဖြစ်သည်ဟု
ကောက်ချက်မိပါပေသည်။
…..ကၠံင်
….ယွာ
…ဖူဆီမင်ယွာ ဟူသော
ကရင်စကားလုံးတို့နှင့်ပက်သက်၍ အကျယ်ကို
ဆက်လက်တင်ပြပါဦးမည်။
…..ယခုတင်ပြသည်မှာ
အမှန်အမှားအငြင်းပွားလို၍မဟုတ်ဘဲ
ကရင်ဘာသာစကား၊
ဘာသာစကား၏
ယုတ်လျော့မှုဘာသာစကား၏တိုးပွားမှု ဘာသာစကားတို့၏သဘောတရားကို ပြဆိုခြင်းသာဖြစ်ပါကြောင်း သတိချပ်ရန်သင့်ပါသည်။

စောဝဏ္ဏထွန်း

ကရင့်ဝေါဟာရ “ဍယ်” နှင့် “ဍိင်
……
*ဍယ်
ဍယ်စီးစံင်=ခြင်ရိုက်သည်။
ဍယ်ဏာႋကိင်ထါ်/ဍယ်မေံ=ပါးရိုက်သည်။
ဍယ်သာဏာ့=ရင်ဘတ်ကိုရိုက်သည်။
ဍယ်စူးယာ့=လက်ဝါးရိုက်သည်။
စသည်ဖြင့် “ဍယ်”ကိုဆီလျော်ရာ နာမ်များနှင့် တွဲသုံးရသည်။
“ရိုက်ခတ်” ဟူသော အနက်ရှိသည့် စကားလုံး ဖြစ်သည်။

……
*ဍိင်
ဍိင်ဏာႋဍိင်
ဍိင်ဂီတာ
ဍိင်ခၞါ
စသည်ဖြင့် “ဍိင်”ကို ကြိုးတပ်တူရိယာပြပုဒ် နာမ်စကားလုံးများနှင့် တွဲသုံးရသည်။ သာယာနာပျော်ဖွယ် အသံရအောင် ကြိုးတပ်တူရိယာတစ်ခုခုကို “တီးခတ်သည်” ဟု အနက်ရှိ၏။

ဍယ် နှင့် ဍိင်
ထိုဝေါဟာရ နှစ်ခုမှာ
သူ့နေရာနှင့်သူ အသုံးမတူသကဲ့သို့ အနက်လည်းမတူပေ။

စောဝဏ္ဏထွန်း

ဖားအံမြို့မှာ

အင်ကုန်း ဆိုတာ

ရှေးကတည်းကရှိတယ်ပေါ့။
အင်ပင်များပေါက်ရာကုန်းမြင့်နေရာဖြစ်လို့ အင်ပင်များကိုအစွဲပြုပြီး

အင်ကုန်းလို့ခေါ်တာ။

ဖားအံ ဆိုတာကိုလိုနီခေတ်လောက်ကမှအများသိ
ပိုထင်ရှားလာဟန်တူတယ်။

သို့သော်ကရင်အခေါ်မှာက

ဍုံထ်ုအင် လို့ခေါ်တာ။

အင်ပင်များပေါက်ရာသည်ကုန်းကိုပဲအစွဲပြုပြီးရှေးမူလပိုးကရင်ဘာသာနဲ့

ဍုံဌာန့်သ်ုလာအင်

/ဍုံထောင့်သလာအောင်/လို့ခေါ်ခဲ့ကြတယ်။
ထို့နောက်မှာစကားရွေ့လျောပြီးကရင်အခေါ် #ဍုံထ်ုအင် လို့ဖြစ်ခဲ့ပြန်တာယနေ့အထိ။
ကိုလိုနီခေတ်လောက်ကမှ
ဖားအံလို့အများသိပိုမိုထင်ရှားလာဟန်ရှိပေမယ့်
မြို့ဖားအံကိုကရင်တိုင်းရင်းသားတို့က
ဒုံရင်းကရင်မင်းလက်ထက်ကတည်းက
ဒုံရင်းကရင်မင်းနေပြည်
အဝန်းထဲရှိ
မြို့ရပ်ဝန်းလို့သတ်မှတ်
သိခဲ့ကြတယ်။
ဒါ့‌ေကြာင့်
ဒုံရင်း
ကရင်မင်းနေပြည်
ရပ်ဝန်းထဲက
အင်ပင်များပေါက်ရာ
ဤကုန်းနေရာကို
ကရင်အခေါ်

ဍုံဌာန့်သ်ုလာအင်

ဍုံထောင့်သလာအောင် လို့
ခေါ်ခဲ့ကြတာပေါ့။
သည်နေ့တော့
စိတ်ကူးပေါက်ပေါက်နဲ့
ဆေးပင်တစ်မျိုးရှာဖို့
သည်ကုန်းမှာ
နည်းနည်းပတ်ကြည့်ဖြစ်တယ်။
ရှေးတုန်းကလို
အင်ပင်လေးများ
တစ်ပင်တစ်လေလောက်
ရှိပါဦးမလားပေါ့။
မတွေ့မိပါဘူး။အဝန်းအဝိုင်းအချို့အထဲမှာတော့
အင်ပင်ရှိနိုင်ပါလိမ့်ဥိီးမယ်
ထင်တယ်။
သည်ပြည်နယ်ကွင်းထဲမှာ

အပင်များစီတန်းစိုက်တဲ့လစ်လပ်ရာမှာအင်ပင်လေးများပေါက်နေစေချင်မိပါတယ်။

ရှာချင်တဲ့ဆေးပင်လည်း
တစ်ပင်မှတောင်မတွေ့ပါဘူး။
ဟိုတုန်းကဆိုဆေးဘက်ဝင်အပင်တွေရှာလို့ရတယ်။
အခုတွေ့လာမိတဲ့သဘာဝပေါက်ပင်
အချို့ကတော့
မျက်ရိုင်း၊ကိုင်းပင်၊

ပိန်းရိုင်း(အမှန်တော့ချက်စားလို့ရပါတယ်။အယားရည်ပြုတ်ထုတ်ပစ်၊ချဥ်ချဥ်စပ်စပ်ချက်လက်ကုန်စားကောင်း)

မြက်ကြွပ်(ချဥ်ဖက်စိမ်စားကောင်းတယ်)

ဒန့်ကျွဲပင်/မိုးကျလက်ဖက်

လို့လည်းခေါ်တာ။(အရွက်နုပြုတ်၊သုတ်စားရင်သိပ်ကောင်းတယ်၊အိပ်ပျော်စေတယ်၊ဆေးဖက်ဝင်၊သူ့အသီးအစေ့ခြောက်ကိုရေနွေးကြမ်းစိမ်သောက်ရင်ဆီးရွှင်မယ်၊ကျောက်ကပ်ကောင်းကျိုးပြုတယ်။

ဖေါင်ဖေါင်သီးပင်(ဆေးဖက်ဝင်တယ်)

တံမြက်စည်းပင်(‌ေတာရွာမှာတံမြက်သည်းလုပ်သုံးတယ်)

သကြားရေစင်ပင်(ဆေးဖက်ဝင်တယ်၊ချောင်းဆိုးရင်အရွက်နုအရည်ညှစ်၊ဆားအနညးငယ်ရောထည့်သောက်ပျောက်တယ်)

ဗန့်ဗွေးပင်(တောရွာမှာသူ့အရွက်ကိုဆေးလိပ်လိပ်သောက်တယ်။)

တောလေးညှင်းပင်(ဆေးဘက်ဝင်)

လမ်း‌ေလျှာက်ရင်းနဲ့
အသုံးဝင်တဲ့
သဘာဝပေါက်ပင်လေးတွေ
တွေ့ရလို့ကြည်နူးမိသလို
ဤအင်ကုန်းမှာ
အင်ပင်တန်းလေးတော့မြင်ချင်မိပါရဲ့လို့တွေးတွေးရင်းပြန်လာအမောဖြေနေတော့တယ်။

စောဝဏ္ဏထွန်း

ကရင်ရိုးရာဒုံးတေးသီချင်းများ၌

ယှိုဲ့ပျာင်ႋဖဝ့်
/ရွှေ့ပျိုင်ဖော့/ဟူသော
ဝေါဟာရပါမြဲရေးဖွဲ့ကြသည်။
ယှိုဲ့ပျာင်ႋဖဝ့်
/ရွှေ့ပျိုင်ဖော့/ဟုဆိုရာ၌
ဝေါဟာရပုဒ်ခွဲသော်
***ယှိုဲ့ =ရွှေ(မြန်မာမွေးစားစကားလုံး)။

ပျာင်ႋ=ပျိုရွယ်သော
(အပျိုဖော်ဝင်စအရွယ်အမျိုးသမီးငယ်)။

ဖဝ့်=ပန်း(ပွင့်သစ်စလန်းဆန်းသည့်ပန်း)။

” ယှိုဲ့ + ပျာင်ႋ + ဖဝ့် “၏
စကားပေါင်းအနက်မှာ
‌

ရွှေနှင့်ထပ်တူ

တန်ဖိုးထားရမြတ်နိုးရပြီး

ပွင့်သစ်စလန်းဆန်းသည့်

ပန်းကဲ့သို့သောမိန်းမပျိုလေး ဟုအဓိပ္ပါယ်ရှိပေသည်။

ထို့‌ေကြာင့်ပင်ထိုပျိုရွယ်သောကရင်မိန်းမပျိုလေးတို့ဝတ်ဆင်သည့်သင်တိုင်းကိုလည်း

ဆါင့်ပျာင်ႋ ဟုခေါ်ပေသည်။

“ဆါင့်ပျာင်ႋအွာ” ဟုဆိုလျှင်
ရွှေနှင့်ထပ်တူတန်ဖိုးထားမြတ်နိုးရပြီး
ပွင့်သစ်စလန်းဆန်းသည့်
ပန်းကဲ့သို့သောကရင်မိန်းမပျိုလေးတို့ဝတ်ဆင်သည့်
အမျိုးသမီးသင်တိုင်ရှည်အဖြူ ဟု အဓိပ္ပါယ်ရပေသည်။

ဤအမျိုးသမီးဝတ်အထည်မျိုးကို
ကရင်အမျိုးသမီးသင်တိုင်းရှည်ဟု ဆိုလျှင်သင့်တော်ဆီလျော်ပါသည်။

သို့သော်

ကရင်အထည်ရောင်းစားနေကြသူများအချို့မှာ

ရိုးရာအထည်ကိုရောင်းစားသည့်လုပ်ငန်းလုပ်လျက်
ရိုးရာအခေါ်အဝေါ်ကိုမသိကြမလေ့လာကြမလိုက်နာကြဘဲ

သင်တိုင်းရှည်ကို

ဂါဝန် ဟုဆိုကာ ရောင်းချနေကြသည်။

တိုင်းရင်းရိုးရာအခေါ်အဝေါ်မှာကရင်အခေါ် #ဆါင့်ပျာင်ႋ

ဆါင့်ဆူ

ဆိုသည်တို့ကို

သင်တိုင်း ဟု

မြန်မာအခေါ်အဝေါ်ရှိခဲ့သည်မှာ
ပုဂံခေတ်မြန်မာကျောက်စာများထဲ၌ပင်တွေ့ရသည်။
တိုင်းရင်းအခေါ်အဝေါ် သင်တိုင်း ဟုရှိပါလျက်
ဂါဝန် ဟု ခေါ်ဝေါ်သုံးနှုန်းရောင်းချနေကြခြင်းသည်
ရိုးရာကိုစော်ကားရာကျသလို
ရိုးရာဂုဏ်နိမ့်အောင်လည်းပြုရာကျလှပေသည်။
ကရင်အခေါ်

ဆါင့်ဆူ

ဆါင့်ပျာင်ႋတို့ကို

မြန်မာတိုင်းရင်းကျောက်စာအထောက်အထားအရ

သင်တိုင်း ဟုသာသုံးနှုန်းရန်သင့်ပါသည်။#ဂါဝန် ဟုမခေါ်ဆိုအပ်ပေ။

ယခုပုံပါအတိုင်း
ဆင်ယင်ထုံးဖွဲ့ကြသော
ကရင်တိုင်းရင်းသူလေးတို့သည်
သင်တိုင်းရှည်အဖြူ
ဆင်ယင်ကြလျက်
ရွှေနှင့်ထပ်တူမြတ်နိုးတန်ဖိုးထားရပြီး
ပွင့်သစ်စလန်းဆန်းသည့်ပန်းကဲ့သို့
ချစ်ခင်စဖွယ်
ယှိုဲ့ပျာင်ႋဖဝ့် လေးများပင်ဖြစ်ပါပေတော့သည်။

စောဝဏ္ဏထွန်း

ကောဟ်ထေံၜိုင်
/ကွတ်ထေးဘန်/
ကရင်ရိုးရာ #ကဒက်မုန့်
ကဒက်ဥ+ဆန်နှစ်+အချိုထန်းလျက်(သို့)ကြံသကာတို့
ရော၍ #နွယ်ဒန်းဖက် ဖြင့်ထုပ်သည်။
စား၍အလွန်ကောင်းသော
ကရင်ရိုးရာကဒက်မုန့်ပါပဲ။

ကဒက်ဥပေါ်ချိန်မှာပဲစားရတာရာသီစာမုန့်တစ်မျိုးပေါ့။

စောဝဏ္ဏထွန်း